Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου: Έφηβοι και Εξαρτήσεις (Μέρος 3ο) Χρήση Ουσιών-Αλκοόλ

Με τον όρο «ναρκωτικό» ορίζεται κάθε παράνομο φάρμακο, ενώ στον ορισμό αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται οι ψυχοδραστικές ουσίες (αλκοόλ, καπνός, καφεΐνη). Επομένως είναι οποιαδήποτε ουσία φυσική ή τεχνητή, που μπορεί να δράσει στο κεντρικό νευρικό σύστημα, κατασταλτικά ή διεγερτικά, και άρα είναι εξαρτησιογόνος.

Επίδραση χρήσης ουσιών

Η χρήση των ουσιών αυτών επηρεάζει την αντίληψη και τη διάθεση και προκαλεί άλλοτε ευχάριστα και άλλοτε δυσάρεστα συναισθήματα. Εκτός από τις παράνομες υπάρχουν και πολλές ουσίες που επιδρούν με τον ίδιο τρόπο στο σώμα και τον ψυχισμό. Η

Από τις επίσημες στατιστικές πηγές προκύπτει ότι ένας στους 7 μαθητές έχει κάνει χρήση έστω και μία φορά μίας παράνομης ουσίας, κυρίως κάνναβης.

Η πλειοψηφία των ατόμων έχει επαναλάβει τη χρήση. Τα αγόρια είναι πιο επιρρεπή στη χρήση ουσιών έναντι των κοριτσιών (αναλογία 2,5 προς 1). Η Πρωτεύουσα και η Συμπρωτεύουσα επιδεικνύουν μεγαλύτερα ποσοστά χρηστών. Η κάνναβη αποτελεί το πρώτο ναρκωτικό με το οποίο έρχονται σε επαφή τα άτομα από πολύ νεαρή ηλικία, ακόμα και σε ηλικία 13-14 ετών, κατέχοντας ποσοστά 2,6% για τα αγόρια και 0,9% για τα κορίτσια. Την χρονική περίοδο 1984-2011 η χρήση ναρκωτικών ουσιών από εφήβους 15-19 έχει τριπλασιαστεί από 6% σε 15,3%. Το πιο σημαντικό σημείο αυτών των δεδομένων είναι ότι η χρήση έχει ως κίνητρο την απλή δοκιμή και αυξάνεται έως και 3 φορές περισσότερο με τη δοκιμή.

Οι ναρκωτικές ουσίες έχουν είτε διεγερτική είτε κατασταλτική δράση:

• Αμφεταμίνη (σπίντ)-υποκατάστατο κοκαΐνης
•  Μεθαμφεταμίνη (κρακ, κιμωλία ή σπιντ)
• Κρυσταλλική Μεθαμφεταμίνη (κρίσταλ μεθ, ice, glass, κ.ά) ή «ναρκωτικό των κλαμπ»
• Κοκαΐνη (αναψυκτικό, κόκα, χιόνι, κ.ά)

• Ινδική Κάνναβη (χόρτο, μαύρο, μπάφος, σοκολάτα, φούντα, κ. ά)
• Κράκ (rocks)-η πιο δυνατή μορφή κοκαΐνης και η πιο επικίνδυνη, λόγω της μεγάλης περιεκτικότητας σε ανόθευτη ουσία (75%-100%) λόγω της ευφορίας που προκαλείται.  Προκαλεί ΑΜΕΣΑ εξάρτηση από την πρώτη χρήσηΛόγω της εύκολης διαδικασίας παραγωγής της έχει φθηνή και προσιτή τιμή στην αγορά.  Δημιουργεί .
• Όπιο (αφιόνι)
  • Μορφίνη
  • Κωδεϊνη
  • Ηρωίνη (πρέζα, άσπρη, παραμύθα, κ.ά)
• Παραισθησιογόνα (φυσικές ουσίες: “μαγικά μανιτάρια», πεγιότ & Χημικές ουσίες: LSD, DOM-DOB, DMT, DET, PCP).
• Συνθετικά Ναρκωτικά
  • ΣΙΣΑ (κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη αναμεμειγμένη με αιθανόλη, ακόμα και υγρά μπαταρίας αυτοκινήτων, χλωρίνη ή φωτιστικό πετρέλαιο).
  • GHB (Ναρκωτικό του βιασμού, λόγω της ισχυρής κατασταλτικής δράσης-διαλύεται στο ποτό)
  • Κεταμίνη
  • έκσταση (MDA ή MMDA)

Η Μεθαδόνη (συνθετικό οπιοειδές το οποίο χρησιμοποιείται στη θεραπεία του εθισμού στα οπιοειδή, ως υποκατάστατο της ηρωίνης.

Χρήση ψυχοδραστικών ουσιών στην εφηβεία

Όπως παρατηρείται οι ψυχοδραστικές/ψυχότροπες  ουσίες είναι πάρα πολλές και οι έφηβοι αναζητούν μία ανακούφιση στις δυσκολίες τους μέσα από αυτές. Η ανάγκη διαφυγής από το πρόβλημα-δυσκολία, η ανάγκη «να μη σκέφτομαι τίποτα» ακόμα κι αν είναι παροδική συντελούν στην χρήση ουσιών με κίνδυνο εθισμού. Κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες όπως η οικογένεια, που παίζει τον καθοριστικό παράγοντα, η οικονομική κρίση, η πλαισίωση του παιδιού και η ενδυνάμωσή του μέσα στην οικογένεια και στο κοινωνικό σύνολο, η δημιουργία κοινωνικών προτύπων που ζούν σε μία εικονική πραγματικότητα, η προώθηση κ η διαφήμιση των ουσιών μέσα από την ψυχαγωγία (σινεμά, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καφετέριες, χώροι ψυχαγωγίας) και το γενικότερο άγχος επίδοσης και δημιουργίας μίας ισχυρής προσωπικότητας αποτελούν παράγοντες οι οποίοι συντελούν σε μεγάλο βαθμό στην παρότρυνση χρήσης ουσιών.

Η προσωπική αναζήτηση και ταυτότητα κάθε ατόμου καθώς και η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελούν διαπροσωπικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών. Τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι η χρήση ουσιών σχετίζεται και με γενετικούς παράγοντες.

Η χρήση και κατάχρηση ουσιών όπως και ο εθισμός έχει συσχετισθεί και με την συνύπαρξη ψυχιατρικών διαταραχών όπως με την οριακή διαταραχή προσωπικότητας, το καταθλιπτικό συναίσθημα, τη διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη), με τις διαταραχές άγχους (φοβίες, κρίσεις πανικού, κλπ), με τις διαταραχές πρόσληψης τροφής όπως και με τη σχιζοφρένεια.

Η χρήση ουσιών αλληλεπιδρά με την εμφάνιση της ψυχιατρικής διαταραχής και μπορεί να προηγείται ή να έπεται. Οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα), λόγω της αυξημένης τους παρόρμησης, συχνά πέφτουν στην παγίδα της δοκιμής κάποιας ουσίας. Σύμφωνα με τα τελευταία επιδημιολογικά στοιχεία, οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ έχουν περισσότερες πιθανότητες να καπνίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Η αποκλίνουσα συμπεριφορά τους ανακουφίζεται μέσα από τη νικοτίνη.

Εξάρτηση από Αλκοόλ

Το αλκοόλ (αιθυλική αλκοόλη) είναι η αρχαιότερη ουσία εξάρτησης. Έχει καταπραϋντική-υπνωτική επίδραση, όπως εκείνη των βαρβιτουρικών. Η κατανάλωση αλκοόλ, ως μία νόμιμη εξαρτησιογόνος ουσία, κατέχει την υψηλότερη θέση σε παγκόσμιο επίπεδο. 1 στους 7 άνδρες και 1 στις 13 γυναίκες, ηλικίας 15-64 ετών πεθαίνουν από μία αιτία θανάτου που σχετίζεται με το αλκοόλ. Οι έφηβοι της Ευρώπης αποτελούν τους μεγαλύτερους χρήστες αλκοόλ σε όλο τον κόσμο!

Στην Ελλάδα, μέσα από την έρευνα ESPAD, η οποία διεξήχθη το 2011 από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ) σε συνεργασία με τα κέντρα πρόληψης του ΟΚΑΝΑ έδειξε ότι:

• 61% των εφήβων έχουν πιεί αλκοόλ τον τελευταίο μήνα
• 11% των εφήβων κατανάλωσε αλκοόλ πάνω από 2 φορές την εβδομάδα
• 34% έχει μεθύσει τουλάχιστον μία φορά
• Το κρασί, η μπύρα και τα αλκοολούχα αναψυκτικά έχουν την μεγαλύτερη κατανάλωση
• 1/5 έφηβους ηλικίας 17-18 ετών πίνει πάνω από 2 φορές την εβδομάδα

Στην χρονική περίοδο 1984-2011, σε μαθητές-τριεε 15-19 ετών διαφαίνεται μία αύξηση της τάσης των κοριτσιών έναντι των αγοριών στη χρήση αλκοόλ.

Η χρήση και κατάχρηση του αλκοόλ από τελεί μία διαταραχή με πολυπαραγοντική βάση, όπως και οι λοιπές εξαρτησιογόνες ουσίες που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Η αιτιολογία έχει βάση στο διαπροσωπικό, κοινωνικό, γενετικό και οικογενειακό υπόβαθρο. Ένα διαταραγμένο και δυσλειτουργικό οικογενειακό πλαίσιο, με βίαιες συμπεριφορές προδιαθέτει τη δημιουργία μίας διαταραγμένης προσωπικότητας, με τον κίνδυνο εμπλοκής σε παραβατικές συμπεριφορές, σχολική αποτυχία, και κοινωνική απόσυρση. Οι τραυματικές εμπειρίες, η έλλειψη αυτοπεποίθησης, διεκδικητικότητας, η εσωστρέφεια, δημιουργούν το πλαίσιο εκείνο που ωθεί τον έφηβο να δοκιμάσει κάτι που θα τον χαλαρώσει από τις δυσκολίες του και θα τον κάνει να ξεχάσει.

Η συμπεριφορά αυτή βέβαια μπορεί να συνυπάρχει με καταθλιπτικό συναίσθημα και με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Η ανάγκη για γρήγορη ενηλικίωση και άμεση ένταξη στον κόσμο των ενηλίκων όπου υπάρχει ελευθερία κινήσεων οδηγεί πολλές φορές τους εφήβους στη χρήση και κατάχρηση αλκοόλ.

Σημαντικά σημεία που δείχνουν την κατάχρηση αλκοόλ από τους εφήβους είναι τα κάτωθι:

• Μειωμένη σχολική επίδοση και απότομη πτώση
• Ψέματα και παραβατικότητα (να παίρνει χρήματα χωρίς να σας ρωτά)
• Κούραση
• Ευερεθιστότητα και εμπλοκή σε καυγάδες
• Πολύς ύπνος

Όπως και όλες οι εξαρτησιογόνες ουσίες, έτσι και το αλκοόλ λόγω της χαλάρωσης και του αισθήματος κατάργησης αναστολών, δημιουργεί τη βάση για επικίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές χωρίς προφυλάξεις, την παράλληλη χρήση ναρκωτικών ουσιών ή κάναββης, τον αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων, λόγω της γνωσιακής αποδιοργάνωσης που δημιουργείται. Έτσι διαταράσσονται φιλικές, οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις.

Η χρήση αλκοόλ όμως συνδέεται με την ύπαρξη περαιτέρω ιατρικών προβλημάτων: παχυσαρκία, υπερλιπιδαιμία, προβλήματα με το ήπαρ και άλλες γαστρεντερολογικές διαταραχές.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ είναι υπεύθυνη για το 3,4% των θανάτων σε παγκόσμια κλίμακα, και είναι συνδεδεμένη με τουλάχιστον 60 παθήσεις.

Το αλκοόλ επίσης μπορεί να «πυροδοτήσει» κεκαλυμμένες ψυχιατρικές διαταραχές (σχιζοφρένεια, διαταραχές προσωπικότητας, κ.ά). Το αλκοολικό σύνδρομο των εμβρύων (FoetalAlcool Syndrome) το οποίο σχετίζεται με την κατανάλωση αλκοόλ στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η αύξηση της αυτοκτονικότητας και των παραβατικών συμπεριφορών, τα ατυχήματα λόγω οδήγησης καθώς και η αυτοκτονικότητα, είναι κάποιες από τις βλαβερές συνέπειες της αλόγιστης χρήσης αλκοόλ. Για τους λόγους που αναφέρθηκαν, η συζήτηση και η ενδυνάμωση των παιδιών μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο αρχικά θα το βοηθήσουν να υιοθετήσει συμπεριφορές που θα του δημιουργήσουν τις βάσεις για μία ισορροπημένη ενήλικο ζωή.

 

Βιβλιογραφία

Bowman, S., & Randall, K. (2006). See my pain! Creative strategies and activities for helping young people who self-injure (2nd ed.). Chapin, SC: Youth Light inc.

Froeschle, J., & Moyer, M. (2004). Just cut it out: Legal and ethical challenges in counseling students who self-mutilate. Professional School Counseling, 7, 231-236.

Kanan, L. M., Finger, J., & Plog, A. E. (2008). Self-Injury and Youth: Best

Practices in School Intervention. Cherry Creek School District (In press). 

Klonsky, E.D. (2007). The functions of deliberate self-injury: A review of the evidence. Clinical Psychology Review, 27, 226-239.

Lewis, L.M. (2007). No-harm contracts: a review of what we know. Suicide & Life Threatening Behavior, 37, 50-57.

Muehlenkamp, J. J. (2006). Empirically supported treatments and general therapy guidelines for non-suicidal self-injury. Journal of mental health counseling, 28, 166-185.

Lieberman, R. (2004, November 7). Understanding and responding to students who self-mutilate. Principal Leadership Magazine, 4, 10-13.

«Ξεπερνώντας τον Εθισμό. Η πορεία προς την απεξάρτηση» Ιατρικές εκδόσεις Harvard (ιατρική σχολή του παν/μίου του Harvard

«Έφηβοι: Προβλήματα και ανησυχίες», Φρανσουάζ Ντολτό, Κατρίν Ντολτό-Τόλιτς (Εκδόσεις Πατάκη)

«Μεγαλώνοντας Δυνατούς Χαρακτήρες-Πέρα από τις ουσίες»- Ορέστης Γιωτάκος (Ακαδημία Γονέων από την «Κ»)

Κοκκέβη, Α., Φωτίου, Α., Ξανθάκη, Μ., Καναβού, Ε., «Εξαρτησιογόνες Ουσίες στην εφηβεία» (ΕΠΙΨΥ 2010)

Κοκκέβη, Α., Φωτίου, Α., Σταύρου, Μ., Καναβού, Ε., «Εξαρτησιογόνες Ουσίες στην εφηβεία» (ΕΠΙΨΥ 2015)

ΕΠΙΨΥ (2015): Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα (ετήσια έκθεση 2014)

ΕΠΙΨΥ (2012): Πανελλήνια έκθεση εξαρτησιογόνων ουσιών, στους μαθητές-έρευνα ESPAD 2011. Αθήνα: ΕΠΙΨΥ-ΟΚΑΝΑ

WHO (World Helath Organization) 2014-Report on Alcohol and Health 2014

Διαβάστε ακόμη στο αφιέρωμα για τις εξαρτήσεις στην εφηβεία: Κάπνισμα, τζόγος στην εφηβεία  της Ρ.Δουμανά, Επιστημονικής Συνεργάτιδας του psychology.gr