Τρεις τρόποι θεραπείας: μια μικρή εισαγωγή

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις των ανθρωπιστικών και υπερπροσωπικών θεραπευτικών προσεγγίσεων είναι ότι ο/η θεραπευτής/τρια πρέπει να δουλεύει συνεχώς με τον εαυτό του/της και να μην στηρίζεται μόνο σε κάποιες τεχνικές και θεωρίες.

Η θεραπευτική σχέση που ένας θεραπευτής είναι σε θέση βιωματικά να προσφέρει, δεν μπορεί να έχει διαφορετικό επίπεδο, ποιότητα, υφή, εύρος, βάθος και ύψος από αυτό που ο ίδιος έχει με τις διαφορετικές πτυχές του εαυτού του (και είναι επίσης ανοιχτός να διερευνήσει).

Επιλογή της κατάλληλης θεραπείας

Πώς, λοιπόν, μπορεί κανείς να επιλέξει και να πει ποια θεραπεία είναι κατάλληλη, δεδομένου ότι κι ο κάθε θεραπευτής/τρια στην πραγματικότητα πλησιάζει με μοναδικό τρόπο το άλλο πρόσωπο/α;

Ο John Rowan έχει προτείνει ότι υπάρχουν τρεις τρόποι για να γίνει θεραπεία ή αλλιώς τρεις τρόποι να είσαι θεραπευτής/τρια.

Λειτουργικός Τρόπος Θεραπείας

Ένας είναι ο Λειτουργικός. Εδώ η κύρια έμφαση και έγνοια είναι η θεραπευτική αντιμετώπιση των δυσκολιών ή/και των προβλημάτων του πελάτη ή ασθενή με τρόπο λειτουργικό – διαχειριστικό, καθώς δίνεται έμφαση στην εφαρμογή διαφόρων τεχνικών και συχνά στη στοχοθεσία. Στην αγγλική γλώσσα χρησιμοποιείται η λέξη treatment, γι’ αυτού του είδους τις προσεγγίσεις.

Γενικά μιλώντας, αυτός ο τρόπος θεραπείας περιλαμβάνει προσεγγίσεις όπως είναι η νοσοκομειακή περίθαλψη, η χημειοθεραπεία, οι κατευθυντικές θεραπείες/τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς, η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, ο Νευρογλωσσικός Προγραμματισμός(NLP), ένα μέρος του ΤΑ (Τransactional Αnalysis), η αντιμετώπιση κρίσεων, η βραχεία θεραπεία, η θεραπεία που εστιάζει σε λύσεις (π.χ. solution focused therapy), η κλασική Φροϋδική ψυχανάλυση (όχι όμως κάποιες νεοφροϋδικές προσεγγίσεις).

Το Λειτουργικό επίπεδο (ή θέση) είναι αυτό στο οποίο συνήθως διεξάγεται η περισσότερη συμβουλευτική και ψυχοθεραπευτική δουλειά. Είναι το πιο γνωστό και το πιο διαδεδομένο επίπεδο, καθώς έχει να κάνει με την προσαρμογή/ενσωμάτωση (ή/και την επαναπροσαρμογή) του πελάτη μέσα σε δεδομένες συνθήκες – είναι δηλαδή κατά κύριο λόγο μια κομφορμιστική προσέγγιση. Εδώ ο/η πελάτης αντιμετωπίζεται ως κάποιος που έχει προβλήματα τα οποία χρειάζεται να διορθωθούν.

Δείτε στο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας το βιβλίο της αρθρογράφου, Άρτεμις Αντωνίου: Ας μιλήσουμε για ψυχοθεραπεία. Πρόκειται για έναν οδηγό απλό, σύντοµο, περιεκτικό, χωρίς περιττές ορολογίες και δυσνόητη γλώσσα, που αποκρίνεται σε βασικά ερωτήµατα, τα οποία κάνουν συχνά πολλοί άνθρωποι για τις ψυχολογικές θεραπείες.

Σε αυτό το εξελικτικό στάδιο, μας λέει ο Rowan, ότι ο πελάτης μπορεί να βιώνει μερικές πολύ δυσάρεστες συναισθηματικές εμπειρίες και να θέλει απλά να γυρίσει στην πρώτερη κατάσταση, τότε που δεν τις βίωνε. Ή να θέλει να επιστρέψει στο status quo. Ή μετά από μια μακρά περίοδο παραλυτικής ή έντονης συναισθηματικής ταλαιπωρίας, να θέλει απλά να μάθει «να αγαπά και να δουλεύει», όπως είπε ο Φρόυντ, και αυτό να του/της είναι αρκετό.

Ο/Η πελάτης μπορεί να παρουσιαστεί στο θεραπευτή/τρια με κατάθλιψη, έντονο στρες, πένθος, ντροπαλότητα, άγχος για τις εξετάσεις, φόβο για τα αεροπλάνα, απώλεια συντρόφου, επίμονους πονοκεφάλους ή άλλα πολλά, πάμπολα συμπτώματα και γενικά δυσκολίες και προβλήματα που υπάρχουν στην καθημερινή ζωή.

Πρακτικά, οι περισσότεροι θεραπευτές μπορούν να τα πάνε καλά σε αυτό το επίπεδο θεραπείας, καθώς είναι και οι ίδιοι εξοικειωμένοι από τη δική τους εμπειρία με αυτό το εξελικτικό στάδιο. Μάλλον, η περισσότερη θεραπευτική δουλειά γίνεται σε αυτό το επίπεδο και η περισσότερη έρευνα που διεξάγεται, διεξάγεται, επίσης, σε αυτό το επίπεδο.

Όμως, προφανώς και δεν εξαντλείται εδώ το θεραπευτικό (και ερευνητικό) φάσμα – το Λειτουργικό επίπεδο είναι απλά ένας τρόπος.

Αυθεντικός τρόπος θεραπείας

Άλλος είναι ο Αυθεντικός τρόπος. Εδώ η κύρια έμφαση δίνεται στη συνάντηση με τον πελάτη ή ασθενή. Στα αγγλικά εδώ η λέξη κλειδί είναι meeting.

Αυτός ο τρόπος θεραπείας είναι περισσότερο το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ανθρωπιστικών θεραπευτών, αν κι εκείνοι μπορεί να δουλεύουν πολύ συχνά στο λειτουργικό επίπεδο, όπως οποιοσδήποτε άλλος.

Αυτός ο τρόπος θεραπείας ενδεικτικά περιλαμβάνει προσεγγίσεις, όπως το Primal Integration, τη θεραπεία Gestalt, το ψυχόδραμα, κάποιο TA (Transactional Analysis), την προσωποκεντρική προσέγγιση, το Co-Counselling, την αναδρομική θεραπεία, την υπαρξιακή θεραπεία, το bodywork.

Η έμφαση αυτού του επιπέδου θεραπείας είναι στην ελευθερία και την απελευθέρωση. Εδώ συντελείται η μετάβαση από τη χώρα της ανεπάρκειας (όπου το κίνητρο είναι η επιδιόρθωση κάποιου ελλείματος) στη χώρα της αφθονίας (οπου το κίνητρο προέχεται από την ώθηση για εξερεύνηση, για δημιουργία και για ανάπτυξη). (Rowan 2005)

Είναι ένα επίπεδο μετα – κομφορμιστικό.

Στο επίκεντρο, λοιπόν, αυτού του τρόπου θεραπείας δεν είναι απλά η διαχείριση των συμπτωμάτων ή των συναισθημάτων του πελάτη και η λειτουργική επαναπροσαρμογή του.

Κάποιοι άλλοι λένε ότι εδώ συντελείται μια σημαντική μετακίνηση: από το πεδίο όπου η έμφαση δίνεται στο να έχεις, στο πεδίο όπου η έμφαση δίνεται στο να είσαι.

Εδώ ο/η θεραπευτής/τρια μέσα από τη συνάντηση και τη θεραπευτική σχέση διευκολύνει την ανάδυση του Αυθεντικού ή Πραγματικού εαυτού του πελάτη, που π.χ. πιθανότατα έχει συγκαλυφθεί ή καθηλωθεί από το κοινωνικό - πολιτισμικό πλαίσιο (τοπικό ή/και ευρύτερο), από αντιλήψεις, ρόλους κλπ, και μέσα από τα οποία κυριότατα (καθ)ορίζεται.

Είναι σημαντικό να πούμε ότι κανένας δεν μπορεί να φέρει κανέναν σε αυτό το επίπεδο, αν πρώτα δεν το φτάσει ο/η ίδιος/α. Κάποιος που δεν έχει έρθει ποτέ σε επαφή με τον πραγματικό του/της εαυτό, εξαιτίας των δικών του αντιστάσεων και συστολών, δεν μπορεί να διευκολύνει κάποιον άλλο/η να έρθει σε επαφή με τον δικό του/της πραγματικό εαυτό.

Γι’ αυτό, μεταξύ άλλων, είναι σημαντικό για τον θεραπευτή/τρια που θέλει να έχει καλή και υπεύθυνη πρόσβαση σε αυτό το επίπεδο θεραπείας να κάνει και ο ίδιος/α προσωπική θεραπεία.

Φυσικά και αυτό το επίπεδο έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και περιορισμούς, όπως είναι για παράδειγμα η έμφαση στα όρια.

Ο υπερπροσωπικός τρόπος θεραπείας

- Και ο Υπερπροσωπικός τρόπος. Εδώ η κύρια έμφαση δίνεται στη σύνδεση με τον πελάτη με έναν πιο προσωπικό και πέρα από τον προσωπικό τρόπο. Στα αγγλικά η λέξη κλειδί εδώ είναι linking.

Αυτός ο τρόπος θεραπείας περιλαμβάνει ενδεικτικά προσεγγίσεις, όπως τη ψυχοσύνθεση, εν μέρει τη Γιουνγκική προσέγγιση, εν μέρει τον παγανισμό, τις διαλογικές φωνές, την Καμπάλα, κάποια αστρολογία, εν μέρει το Τάντρα, το Σαμανισμό, το μυστικιστικό Βουδισμό, τον Ταοϊσμό, το Χριστιανικό μυστικισμό, το Σουφισμό, τις μυστικιστικές θεότητες.

Εδώ είναι η περιοχή όπου τα σύμβολα, με ό,τι μπορεί να φέρνουν μαζί τους, μετέχουν στη διαδικασία της επίγνωσης, της ψυχοπνευματικής εμβάθυνσης και ανάπτυξης.

Εδώ οι λέξεις δεν έχουν τόση αξία, καθώς σε αυτό το επίπεδο θεραπείας απομακρυνόμαστε από τη συμβατική πραγματικότητα (consensus reality). Αυτό μπορεί να είναι κάπως ανησυχητικό για το λειτουργικό εαυτό, που θεωρεί ότι οι λέξεις (ή το διανοητικό επίπεδο) είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να είναι στην ουσία ασφαλές. (Rowan 2005)

Στο υπερπροσωπικό επίπεδο τα όρια και γενικά ό,τι θεωρείται ότι διαχωρίζει εμάς από τον υπόλοιπο κόσμο δεν θεωρούνται πια σημαντικά. Πολλά πράγματα που θεωρούμε δεδομένα εδώ αμφισβητούνται δίνοντας χώρο στη δημιουργικότητα, στην υπέρβαση και στην ουσία της πνευματικότητας στα διαφορετικά επίπεδα και πτυχές της.

Επειδή είναι εμφανής ο κίνδυνος για κατάχρησεις, παραπλανήσεις ή στρεβλώσεις σε αυτό το επίπεδο, είναι σημαντικό ο θεραπευτής που θέλει να δουλεύει υπερπροσωπικά να διαθέτει ένα έγκυρο πλαίσιο υποστήριξης, εποπτείας και επιμόρφωσης σε αυτό το πεδίο.

Κάτι τέτοιο σήμερα είναι εφικτό καθώς η υπερπροσωπική προσέγγιση δεν είναι μια αυθαίρετη θεωρία αλλά είναι πλέον αναγνωρισμένη ως κλάδος από έγκριτους συλλόγους ψυχοθεραπείας και την πλαισιώνουν όλο και περισσότερες αξιόπιστες έρευνες και μελέτες. Ενδεικτικά μερικές χρήσιμες πηγές είναι The Journal of Transpersonal Psychology, The International Journal of Transpersonal Studies και The Transpersonal Psychology Reviewπου εκδίδεται από το Βρετανικό Σύλλογο Ψυχολόγων (BPS).

Συνοψίζοντας

Κάθε προσέγγιση από τις παραπάνω κάνει διαφορετικές παραδοχές για τον εαυτό, για τη σχέση και για το επίπεδο συνειδητότητας που κάθε φορά εμπλέκεται στη θεραπευτική διαδικασία.

Πιστεύω πως η συνειδητοποίηση (και η αποδοχή) ότι υπάρχει ένα είδος διασύνδεσης μεταξύ των τριών αυτών θέσεων, θα μπορούσε πιθανόν να διευκολύνει τους θεραπευτές και οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για τις θεραπευτικές δυναμικές και προσεγγίσεις να δουν τη θεραπεία μέσα από μία πιο ολιστική, ολοκληρωμένη, λιγότερο αποσπασματική και πιο δημιουργική σκοπιά.

Πηγές / Βιβλιογραφία

1. Bugental, J F T (1981) The search for authenticity: An existential-analytic approach to psychotherapy   New York: Irvington
2. Rogers, C R & Stevens, B (1967) Person to  Person: The problem of being human   Lafayette:  Real People Press
3. Rowan, J & Jacobs, M (2003) The Therapist’s Use of Self   Open University Press
4. Rowan, J (2005) The Transpersonal   London: Routledge
5. West, W (2000) Psychotherapy and Spirituality   London: Sage