Κρίση Πανικού σε παιδιά και εφήβους

«Για μένα η κρίση είναι μια σχεδόν βίαιη εμπειρία. Νιώθω ότι χάνω την αίσθηση της πραγματικότητας και τον έλεγχο. Η καρδιά μου χτυπάει πολύ δυνατά, νιώθω σα να μην μπορώ να πάρω αναπνοή και έχω την κατακλυσμιαία  αίσθηση ότι συντρίβονται τα πάντα μέσα μου. Αρχίζει χωρίς καμία προειδοποίηση και σκέφτομαι ότι θα πεθάνω.»

Η κρίση πανικού είναι ένα έντονο αίσθημα φόβου και άγχους. Συμβαίνει συχνά όταν οι άνθρωποι αισθάνονται άγχος για κάτι που συμβαίνει στη ζωή τους ή έχουν βιώσει κάτι δύσκολο ή αγχωτικό. Οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι πολύ τρομακτικές, ειδικά για τα παιδιά, καθώς έχει κατακλυσμιαίο χαρακτήρα.

Εμφανίζεται αιφνιδιαστικά και κυριεύει το άτομο με έντονα σωματικά συμπτώματα όπως ζαλάδα, δύσπνοια και ταχυκαρδία, σκέψεις καταστροφής, θανάτου, τρέλας και αντιδράσεις αποφυγής. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει καμία πραγματική απειλή τη στιγμή που συμβαίνει μια κρίση πανικού.

Πρόκειται για σωματοποιημένη αντίδραση του ατόμου σε κάποιο ψυχοπιεστικό, στρεσογόνο γεγονός που συνέβη, συνήθως, κάποια στιγμή στο εγγύς παρελθόν. 

Τι προκαλέι κρίσεις πανικού;

Δεν είναι πάντα σαφές τι προκαλεί κρίσεις πανικού σε παιδιά ή ενήλικες. Μέχρι σήμερα οι κρίσεις πανικού έχουν συνδεθεί με καταστάσεις που συνοδεύονται από έντονο αίσθημα άγχους και πίεσης. Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να αφορούν:

• Άγχος που προκαλείται από μια δύσκολη εμπειρία στο σπίτι ή το σχολείο
• Συνθήκες όπως οι εξετάσεις, μια απώλεια ή μια μεγάλη αλλαγή
• Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου
• Μια τρομακτική εμπειρία όπως κακοποίηση ή παραμέληση
• Μια βίαιη εμπειρία

Κρίσεις πανικού σε παιδιά και εφήβους

Οι κρίσεις πανικού συχνά ξεκινούν κατά την εφηβεία, αν και μπορεί η έναρξη να εντοπιστεί και κατά την παιδική ηλικία. Οι κρίσεις μπορεί να οδηγήσουν στην ανάδυση έντονου προσδοκητικού άγχους (φόβο και έντονη ανησυχία για το πότε θα ακολουθήσει η επόμενη κρίση) και σε έκπτωση της λειτουργικότητας του παιδιού ή του εφήβου. Συγκεκριμένα, ορισμένα παιδιά αρχίζουν να αποφεύγουν συστηματικά καταστάσεις στις οποίες φοβούνται ότι μπορεί να εκδηλωθεί κρίση πανικού.

Οι έφηβοι μπορεί να καταφύγουν στη χρήση ουσιών με σκοπό τη μείωση των συμπτωμάτων και του άγχους. Εάν δεν αναγνωριστούν και δεν αντιμετωπιστούν, οι κρίσεις πανικού μπορεί να προκαλέσουν μελλοντικές επιπλοκές στα παιδιά, όπως διαταραχές στη διάθεση, στις σχέσεις και τις σχολικές εργασίες.

Όταν διαγιγνώσκονται έγκαιρα, τα παιδιά που βιώνουν κρίσεις πανικού συνήθως ανταποκρίνονται καλά στη θεραπεία.

Σημεία και συμπτώματα των κρίσεων πανικού

Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, το άτομο μπορεί να νιώθει ότι δεν έχει τον έλεγχο όσων συμβαίνουν γύρω του, να φοβάται ότι το σώμα του κινδυνεύει ή ακόμα και ότι πεθαίνει. Το σώμα μπορεί να αντιδράσει με διαφορετικούς τρόπους στις κρίσεις πανικού. Ορισμένες από αυτές τις αντιδράσεις περιλαμβάνουν: 

• Δύσπνοια, γρήγορη αναπνοή ή δυσκολία στην αναπνοή 
• Ζαλάδα ή αίσθημα λιποθυμίας 
• Θολή όραση ή όξυνση 
• Γρήγορος καρδιακός παλμός και σφίξιμο στο στήθος
• Ιδρώτας περισσότερο από το συνηθισμένο 
• Τρεμάμενα και ασταθή πόδια 
• Κλάμα, σαν να μην μπορεί το άτομο να σταματήσουν να κλαίνε 
• Αισθάνονται κολλημένοι, σαν να μην μπορούν να κινηθούν 
• Κράμπες στο στομάχι ή αίσθημα αδιαθεσίας. 

Η διαταραχή πανικού χαρακτηρίζεται από κρίσεις πανικού που συμβαίνουν τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. 

Η διαταραχή πανικού διαγιγνώσκεται όταν τα παιδιά έχουν κρίσεις πανικού αρκετά συχνά ώστε να προκαλούν σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητάς τους.

Η διαταραχή πανικού αντιμετωπίζεται συνήθως με συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και γνωσιακής - συμπεριφορικής θεραπείας.

Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, τα παιδιά αισθάνονται μεγάλο άγχος, το οποίο προκαλεί σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυκαρδία, εφίδρωση και δύσπνοια. Το παιδί μπορεί να αισθάνεται πόνο στο στήθος ή ζάλη, ναυτία, μούδιασμα. Αναδύονται αυτόματες αρνητικές σκέψεις, όπως “Θα πεθάνω” ή “Θα τρελαθώ”. Μπορεί να περιγράψουν μια αίσθηση ότι αποκόπηκαν από την πραγματικότητα. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι πιο δραματικά (με ουρλιαχτά, κλάματα ή υπεραερισμό) απ' ό,τι στους ενήλικες.

Στη διαταραχή πανικού, οι κρίσεις πανικού εμφανίζονται συνήθως από μόνες τους, χωρίς συγκεκριμένο έναυσμα. Με την πάροδο του χρόνου ξεκινούν οι αποφυγές καταστάσεων που συνδέονται με τις κρίσεις και μπορεί με τη σειρά τους να οδηγήσουν σε απροθυμία να πάνε στο σχολείο, να επισκεφθούν το εμπορικό κέντρο ή να κάνουν άλλες τυπικές δραστηριότητες.

Τρόποι για να βοηθήσετε το παιδί σας να αντεπεξέλθει

Η γνώση του τι πυροδοτεί μια κρίση είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση του πανικού. Ρωτήστε το παιδί σας πώς αισθάνεται και τι το κάνει να αισθάνεται άγχος ή στρες. Υπάρχουν συγκεκριμένες καταστάσεις ή μέρη που τους προκαλούν πανικό; Αυτή η γνώση μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας να σκεφτεί τι μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει αυτές τις καταστάσεις. 

Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, το παιδί μπορεί να αισθάνεται ότι χάνει τον έλεγχο, αλλά υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να το βοηθήσετε να κάνει για να ανακτήσει τον έλεγχο και να νιώσει ξανά "προσγειωμένο":

Αγκαλιάστε το επεισόδιο: Μερικές φορές, μπορεί να φαίνεται ευκολότερο να αποφύγουμε απλώς μια κατάσταση ή ένα μέρος που μας κάνει να πανικοβαλλόμαστε. Είναι φυσικό να αισθανόμαστε έτσι. Ωστόσο, η αποφυγή καταστάσεων μπορεί να κάνει το άγχος μας να φαίνεται μεγαλύτερο. Ο στόχος δεν είναι να αποφύγετε τις καταστάσεις που κάνουν το παιδί να πανικοβάλλεται, αλλά να το βοηθήσετε να μάθει να αντιμετωπίζει το πώς αισθάνεται σε αυτές τις καταστάσεις.

Διατρέξτε το αλφάβητο: Ζητήστε από το παιδί σας να ονομάσει κάτι για κάθε γράμμα του αλφαβήτου. Αυτά μπορεί να είναι ζώα, ονόματα, μέρη, φαγητά κ.λπ. Αυτό θα ενεργοποιήσει ένα διαφορετικό μέρος του εγκεφάλου του και θα απομακρύνει την προσοχή του από το φόβο και το άγχος.

Συγκεντρωθείτε στην αναπνοή: Η διαφραγματική αναπνοή είναι η καταλληλότερη τεχνική για τη ρύθμιση του ΄συμπαθητικού συστήματος, το οποίο ενεργοποιείται κάθε φορά που το σώμα προετοιμάζεται για να αντιμετωπίσει μια απειλή, νοερή ή πραγματική.  Η διαφραγματική αναπνοή μας βοηθά να τραβήξουμε οξυγόνο βαθιά στην κοιλιά μας (διάφραγμα). Ακολουθεί μια διαδικασία 3 βημάτων:

Τοποθετήστε το χέρι σας στο στομάχι σας.
Πάρτε 5 βαθιές αναπνοές, αφιερώστε 4-5 δευτερόλεπτα εισπνοής και 4-5 δευτερόλεπτα εκπνοής, εισπνέοντας από τη μύτη σας και εκπνέοντας από το στόμα σας.
Εξηγήστε ότι όταν το παιδί σας εισπνέει, φουσκώνει την κοιλιά του απαλά σαν μπαλόνι, και όταν εκπνέει ο αέρας φεύγει αργά από το μπαλόνι και πάλι.

Βρείτε ασφαλείς χώρους: Αν το παιδί σας αισθάνεται πανικόβλητο σε μια κατάσταση, καθοδηγήστε το να βρει έναν χώρο όπου μπορεί να αναπνεύσει και να σκεφτεί ήρεμα. Αυτός μπορεί να είναι ένας φυσικός χώρος που του είναι οικείος, όπως το σπίτι σας ή το δωμάτιό του ή ένας φανταστικός - κάπου που νιώθει ηρεμία - όπως το αγαπημένο του μέρος στο πάρκο ή δίπλα στη θάλασσα.

Βοηθήστε το παιδί να χρησιμοποιήσει τις αισθήσεις του: Οι αισθήσεις μας είναι ισχυρά εργαλεία που βοηθούν στην αντιμετώπιση των συναισθημάτων πανικού, άγχους και στρες. Να ένας τρόπος για να κάνετε το παιδί σας να τις χρησιμοποιήσει: Ζητήστε από το παιδί σας να καθίσει αναπαυτικά και να εισπνεύσει αργά και να εκπνεύσει. Έπειτα ζητήστε του να κατονομάσει μερικά πράγματα που δεν προκαλούν άγχος: 4 πράγματα που μπορεί να δει, 3 πράγματα που μπορεί να ακούσει, 2 πράγματα που μπορεί να μυρίσει και 1 πράγμα που μπορεί να γευτεί.

Πότε να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια

Σε σοβαρές περιπτώσεις κρίσεων πανικού, το παιδί ή ο έφηβος μπορεί να φοβάται να βγει από το σπίτι.

Εάν παρατηρήσετε ότι το παιδί σας παρουσιάζει επίμονα συμπτώματα κρίσεων πανικού, είναι καιρός να ζητήσετε βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Σημειώνεται πως πάντα είναι σημαντικό να προηγούνται γενικές εξετάσεις για να αποκλειστούν τυχόν σωματικές παθήσεις που μπορεί να προκαλούν τα σχετικά συμπτώματα.

Τα παιδιά και οι έφηβοι, συνεπώς, με συμπτώματα κρίσεων πανικού θα πρέπει πρώτα να αξιολογούνται από τον οικογενειακό γιατρό ή τον παιδίατρό τους. Εάν δεν βρεθεί άλλη σωματική ασθένεια ή κατάσταση ως αιτία των συμπτωμάτων, μπορεί να παραπεμφθούν σε ψυχολόγο ή/και ψυχίατρο παιδιών και εφήβων για αξιολόγηση.

Με τη θεραπεία, οι κρίσεις πανικού μπορούν συνήθως να σταματήσουν. Η έγκαιρη θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη σοβαρών επιπλοκών.

 

Πηγές:

Πολίτης, Σ. (2019). Αγχώδεις διαταραχές σε εφήβους και ενήλικες.

Freidl, E. K., Stroeh, O. M., Elkins, R. M., Steinberg, E., Albano, A. M., & Rynn, M. (2017). Assessment and treatment of anxiety among children and adolescents. Focus, 15(2), 144-156.

Hill, C., Waite, P., & Creswell, C. (2016). Anxiety disorders in children and adolescents. Paediatrics and Child Health, 26(12), 548-553.

Ollendick, T. H., & Pincus, D. (2008). Panic disorder in adolescents. In Handbook of evidence-based therapies for children and adolescents: Bridging science and practice (pp. 83-102). Boston, MA: Springer US.