Γιατί αγχώνομαι για όλα; Οι ρίζες της ανασφάλειας και η θεραπευτική προσέγγιση του άγχους

Το άγχος ίσως είναι το πιο συνηθισμένο και καθημερινό συναίσθημα για όλους τους ανθρώπους. Είναι ένα από τα συναισθήματα που είναι άρρηκτα συνυφασμένα με την ίδια μας την ύπαρξη.

Το άγχος για την ίδια την επιβίωση, το άγχος για τη δουλειά, το άγχος να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις, το άγχος να είμαστε υγιείς, το άγχος να βρούμε κάποιον να μας αγαπήσει και η λίστα δεν τελειώνει..

Η διαφορά του φοβάμαι από το αγχώνομαι είναι ότι ο φόβος ως αρχέγονο συναίσθημα αφορά έναν άμεσο ορατό κίνδυνο που μας κινητοποιεί σωματικά να δράσουμε, όπως το να περπατάμε στο δρόμο και να δούμε ότι έρχεται κατα πάνω μας ένα αυτοκίνητο. Η απειλή είναι ορατή και ο φόβος μας ενεργοποιεί να αντιδράσουμε. 

Το άγχος όμως δεν αφορά πάντα ορατούς παράγοντες και δεν είναι εύκολο να το κατανοήσουμε. Δεν μπορούμε εύκολα να το αιτιολογήσουμε και γίνεται παθολογικό όταν είναι πια δυσανάλογο με τον πραγματικό κίνδυνο, υπερβολικό, δυσπροσαρμοστικό και μας οδηγεί σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές. 

Το άγχος οδηγεί σε ακινησία

Το υπερβολικό άγχος αδειάζει το μυαλό από το παρόν, στρέφεται στο μέλλον, οι ανησυχίες και οι σκέψεις σκιαγραφούν το άυριο, χωρίς καν να ξέρουμε πως θα είναι και τι θα συμβεί.

Πολλές φορές δυσκολευόμαστε να ελέγξουμε τις ανησυχίες μας, να αντισταθούμε στο να μην ανησυχούμε. Σαν να μην έχουμε την επιλογή να χαλαρώσουμε, να απολάυσουμε η στιγμή. Δεν μπορούμε να συγκεντρωθούμε εύκολα, το μυαλό ξεπηδά σε διαφορετικά θέματα και χάνουμε το νόημα αυτού που ξεκινήσαμε να κάνουμε. Αναβάλλουμε συνέχεια δραστηριότητες, ενώ θέλουμε να κάνουμε κάτι, φανταζει τόσο δύσκολο και σκεφτόμαστε όλα τα πιθανά εμπόδια, ώστε να μη κάνουμε τελικά τίποτα από αυτά που σχεδιάσαμε.

Όταν αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις, νιώθουμε πιεσμένοι, εγκλωβισμένοι, δεν ξέρουμε πώς να το διαχειριστούμε, και παθαίνουμε δύσπνοια, μια αίσθηση ότι δε μας φτάνει ο αέρας, δε μας χωράει ο τόπος. Όλο αυτό φέρνει όχι μόνο ψυχοδιανοητική κούραση αλλά και σωματική κόπωση, νιώθουμε το σώμα μας βαρύ, πονάνε οι μυς, αισθανόμαστε πιασμένοι, έχουμε ημικρανίες, πονοκεφάλους, πόνους στο στομάχι και άλλα ψυχοσωματικά. 

Αισθανόμαστε απαισιόδοξοι, εστιάζουμε στα αρνητικά σημεία, πάντα θα σκεφτούμε το χειρότερο σενάριο, θα υπεραναλύσουμε την κατάσταση που μας απασχολεί, θα συνεχίσουμε να ζούμε με το αν συμβεί αυτό... και αν συμβεί εκείνο...

Έχουμε ξεχάσει πως είναι ο ανέμελος, ξέγνοιαστος εαυτός μας, δε θυμόμαστε πως είναι να απολαμβάνουμε το τώρα, την πραγματική χαλάρωση, το ξεκούραστο μυαλό, την κοινωνική μας πλευρά. 

Γιατί αγχώνομαι για όλα; Οι ρίζες της ανασφάλειας

Το ισχυρότερο διεγερτικό του άγχους είναι το αβέβαιο. 

Ο φόβος του αγνώστου εμφανίζεται κάθε φορά που πρόκειται να εκτιμήσουμε μια κατάσταση, που είτε συμβαίνει τώρα είτε θα συμβεί στο μέλλον. Η αμφιβολία έρχεται και ψυθιρίζει ακατάπαυστα και ενοχλητικά το μυαλό με σκέψεις, προβλέψεις, με το εάν, με καταστροφικά σενάρια, με αρνητικές ιδέες, με προκαταλήψεις, αυθαίρετα συμπεράσματα και καταλήγουμε να αγχωνόμαστε επειδή σκεφτόμαστε συνέχεια. 'Δεν γνωρίζω τι θα γίνει, γι' αυτό αγχώνομαι'.

Η ανησυχία συνιστά τον μηχανισμό που προσπαθεί να εξισορροπήσει την αβεβαιότητα, να δώσει λύση στο πρόβλημα. Αναπαράγουμε διάφορες σκέψεις, οι οποίες προκαλούν άγχος, αρνητικά συναισθήματα, τα οποία έπειτα φέρουν δυσλειτουργικές συμπεριφορές, και όλο αυτό γίνεται ένας φαύλος κύκλος που διαιωνίζεται. 

Και επειδή το επιθυμητό είναι ανέφικτο, δηλαδή η εξασφάλιση της βεβαιότητας στη ζωή, το άγχος συντηρείται, τα καταθλιπτικά συμπτώματα μας χτυπούν την πόρτα, η κοινωνική μας ζωή χωλαίνει, και καταλήγουμε να κοιμόμαστε στο κρεβάτι με τη μόνιμη παρέα της ανησυχίας για την επόμενη μέρα που ξημερώνει. 

Οι πεποιθήσεις/σκέψεις που συντηρούν το άγχος της αβεβαιότητας

Αυτό που αποκαλούμε ως δυσανεξία στην αβεβαιότητα, φαίνεται να δημιουργείται από κάποιες βαθύτερες πεποιθήσεις που έχουν τροφοδοτήσει το φόβο για το άγνωστο, και την ιδέα ότι δεν είμαστε ανθεκτικοί, προσαρμοστικοί, και επαρκείς. 

Κάποιες από τις πιο κοινές πεποιθήσεις γύρω από την αβεβαιότητα είναι οι εξής: 

• Με το να ανησυχώ θα καταφέρω να προλάβω δυσάρεστες καταστάσεις, ή εάν συμβούν θα είμαι προετοιμασμένος για το χειρότερο.
• Η ανησυχία με βοηθάει να βρίσκω λύσεις.
• Πρέπει να ελέγχω τα πάντα για να νιώθω σίγουρος.
• Ή θα το κάνω τέλεια, ή δε θα το κάνω καθόλου. Το μέτριο αποτέλεσμα ή η μέτρια προσπάθεια σημαίνει ότι είμαι ανίκανος.
• Θέλω να ξέρω!
• Μπορεί να συμβεί κάτι κακό. Εάν συμβεί;
• Αν σταματήσω να ανησυχώ για κάτι, πρέπει να βρω κάτι άλλο να ανησυχήσω.
• Δεν είναι δίκαιο να είναι το μέλλον αβέβαιο.
• Τα απρόσμενα γεγονότα είναι πάντα αρνητικά και πρέπει να τα αποφεύγω.
• Η ανησυχία δείχνει ότι είμαι υπευθυνος και προστατευτικός με τους άλλους.
• Η ανησυχία με βοηθάει να αποτρέπω αρνητικά γεγονότα. 

Ο άνθρωπος που βιώνει ένα γενικευμένο άγχος και έναν υπερβολικό φόβο απέναντι στο να νιώθει ανασφαλής και αβέβαιος, συνήθως έχει έναν αρνητικό προσανατολισμό στα προβλήματά του κα μπορεί ένα απλό πράγμα όπως το να βγει με το παιδί του μια βόλτα, να κάνει μια εργασία ρουτίνας, να πληρώσει τους λογαριασμούς, να καταλήγει κουραστικό και δύσκολο, λόγω του άγχους και των σκέψεων. 

Το άτομο συχνά επιστρατεύει τεχνικές για να διαχειριστεί τις ανήσυχες σκέψεις του, όπως το να τις καταστείλει, να σκεφτεί θετικά ή ουδέτερα, να αποσπάσει την προσοχή του με κάτι άλλο, ή να αποφεύγει καταστάσεις που γνωρίζει ότι θα τον αγχώσουν, (συμπεριφορές ασφαλείας/αποφυγής). 

Μη ξεχνάμε όμως ότι όσο αποφεύγει κανείς κάτι, τόσο δύναμη του δίνει, γιατί αποφέυγουμε κάτι που θεωρούμε σημαντικό, και γίνεται σημαντικό ακριβώς επειδή το αποφεύγουμε. 

Το άγχος μιας ζωής μπορεί να σταματήσει;

Φαντάζεσαι να γυρίσεις να πεις στον εαυτό σου μια μέρα 'Τελικά τζάμπα αγχωνόμουν τόσο καιρό'.

Η αλήθεια είναι ότι πολλοί αναγνωρίζουν την υπερβολή των ανησυχιών τους και φυσικά αντιλαμβάνονται τα εμπόδια που το άγχος βάζει στη ζωή τους.

Όμως, το να αντισταθούν στις ανησυχίες υπερβαίνει τις δυνάμεις τους.

Πολλές φορές τα άτομα με γενικευμένο άγχος θυμούνται πάντα τον εαυτό τους αγχωμένο, και για αυτό η χρονιότητα του άγχους και το πως έχει μεγαλώσει κανείς από την οικογένειά του είναι παράγοντες που δυσκολεύουν το άτομο να αποδιώξει το άγχος. 

Η θεραπευτική προσέγγιση των προβλημάτων άγχους

Η θεραπευτική προσέγγιση του άγχους δεν εστιάζει στα ψυχοσωματικά συμπτώματα του άγχους αλλά στην παθολογική ανησυχία, η οποία ευθύνεται για τα ψυχοσωματικά. 

Ο επιθυμητός στόχος πρέπει να είναι και εφικτός. Δεν μπορούμε να μην αγχωνόμαστε ποτέ και καθόλου. Δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στην ανησυχία για να λειτουργήσουμε. Χρειάζεται να αποδεχτούμε την αβεβαιότητα, όπως αποδεχόμαστε απλά τον καιρό για παράδειγμα.

Αν βγούμε χωρίς ομπρέλα στο δρόμο και πιάσει καταιγίδα αποδεχόμαστε αυτομάτως ότι θα βραχούμε και αποδεχόμαστε απλά ότι πρέπει να περιμένουμε κάπου μέχρι να κοπάσει η μπόρα.

Το επιθυμητό για το άτομο είναι να αναπτύξει μεγαλύτερη ανοχή στην αβεβαιότητα, να αποδεχτεί ότι δε μπορεί να τα ελέγξει όλα, γιατί είναι ανθρωπίνως αδύνατο, μιας και έτσι είμαστε κατασκευασμένοι ως άνθρωποι. 

Χρειάζεται λοιπόν το άτομο να επενδύσει άγχος, να εκτειθεί στην αβεβαιότητα, να επανεκτιμήσει τη χρησιμότητα της ανησυχίας του και να τροποποιήσει τις διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις του. Η αβεβαιότητα προυποθέτει πάντα κάτι αρνητικό; Όλες οι άσχημες προβλέψεις που έχουμε σκεφτεί έχουν βγει αληθινές; Έχουμε σκεφτεί τη θετική έκβαση των καταστάσεων; Μήπως υποτιμούμε τις δυνατότητές μας να αντιμετωπίσουμε ένα κακό σενάριο; 

Μπορούμε να διαχειριστούμε τις ανήσυχες σκέψεις, τα συναισθήματα του άγχους και να υιοθετήσουμε εναλλακτικές, θετικές και περισσότερο προσαρμοστικές συμπεριφορές σχετικά με την αβεβαιότητα και τα προβλήματα, τα ήπια και τα σοβαρά. 

Η ψυχοεκπαίδευση στην επίλυση προβλημάτων ωφελεί το άτομο ως προς το πως να προσεγγίζει ένα πρόβλημα που προκύπτει, και με βήματα να εξαγει την κατάλληλη λύση. 

Η ζωή πάντα θα έχει ερωτηματικά, αλλά κάπου πρέπει και εσύ να ξέρεις να βάζεις μια τελεία.