Διαχείριση κρίσεων - Ψυχολογικές συνιστώσες

Σε κάθε επείγουσα κατάσταση, ιδιαίτερα στον τομέα υγείας, μεγάλη σημασία έχουν οι όψεις του προβλήματος που αφορούν τις ψυχολογικές παραμέτρους. Δεν αρκεί μόνο ο σχεδιασμός βημάτων που στόχο έχουν την εξασφάλιση της επιβίωσης αλλά απαραίτητες είναι οι ψυχολογικές "ιδιότητες" που διασφαλίζουν ότι τα άτομα δεν θα πανικοβληθούν, δεν θα "παγώσουν", δεν θα τραπούν σε άτακτη φυγή χωρίς τις απαραίτητες προφυλάξεις για την υγεία τους (Πανουσοπούλου, 2020).

Η ψυχραιμία σώζει ζωές σε καταστάσεις κρίσης. Εξίσου ωφέλιμη είναι η υπομονή. Η βιασύνη μπορεί να μας κοστίσει, όταν "τρέχουμε να σβήσουμε μια φωτιά" πετώντας πάνω της λάδι γιατί δεν περιμέναμε να μας φέρουν το νερό.

Κάτι που βοηθάει πολύ είναι το "μοίρασμα" με άλλους που βιώνουν τις ίδιες επίπονες καταστάσεις με εμάς. Μοίρασμα συναισθημάτων, αναζήτηση ελπίδας μέσα από τη συντροφικότητα, αλληλουποστήριξη. Όλα αυτά διευκολύνουν την εξεύρεση λύσεων και την ψυχική ανακούφιση.

Όμως, λαμβάνουμε άραγε υπόψιν ό,τι έχει να κάνει με τον ψυχολογικό τομέα όταν σχεδιάζουμε παρεμβάσεις ή δίνουμε έμφαση περισσότερο στην διασφάλιση της φυσικής υγείας; Λογικό είναι θα μου πείτε, να μας ενδιαφέρει περισσότερο να σώσουμε ζωές. Συμφωνώ κι εγώ, μα θεωρώ πως η προετοιμασία για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσεων θα πρέπει να ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία, να επαναλαμβάνεται συχνά και εκτός των άλλων, να στοχεύει στην ψυχική ενδυνάμωση των πολιτών ώστε να είναι ικανοί να ανταπεξέλθουν όταν κάτι οδυνηρό και επείγον τους συμβεί.

Σαν νοσηλεύτρια και ψυχολόγος, εδώ και 30 χρόνια, μέσω της εργασίας μου στα νοσοκομεία , έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια πόσο απροετοίμαστοι είναι οι περισσότεροι άνθρωποι "όταν τους βρει το κακό". Απελπισμένοι γονείς που μόλις έχασαν το νεογέννητο μωράκι τους λόγω περιγεννητικών επιπλοκών, τρομοκρατημένοι μαθητές μετά από ομαδικό τροχαίο ατύχημα, ασθενείς που έχουν χάσει κάθε ελπίδα να περιφέρονται "σαν φαντάσματα" στους διαδρόμους με το βλέμμα τους να αντικρύζει τον θάνατο, αναπόφευκτα να πλησιάζει (Finklestein et. al.,2015).

Φανταστείτε, αν είναι οδυνηρό για έναν επαγγελματία υγείας (Sheen et. al., 2013), (Skordi,2019) που εργάζεται σε ένα τέτοιο περιβάλλον, να παίρνει τις απαραίτητες αποστάσεις για να βοηθήσει, ποσό πιο επώδυνο είναι για τους ίδιους τους παθόντες, ασθενείς και συνοδούς, και όχι μόνο, μιας και στην κουβέντα αυτή δεν αναφερόμαστε αποκλειστικά στα νοσοκομεία αλλά σε επικίνδυνες καταστάσεις που μπορεί να συμβούν οπουδήποτε. Από μια εκδρομή στο βουνό όπου υπάρχουν αναπάντεχοι τραυματισμοί, μέχρι μια δασική πυρκαγιά ή έναν σεισμό.

Κατά τη γνώμη μου, έχουμε ανάγκη την εκπαίδευση. Όχι μόνο μια φορά ή δύο τον χρόνο αλλά καθημερινά.

Δεν αρκεί να δείξουμε στους μαθητές πώς να προστατευτούν από τον σεισμό μένοντας κάτω από θρανία ή τραπέζια, αλλά οφείλουμε να τους προετοιμάσουμε ψυχολογικά. Να δουλέψουμε πάνω στα συναισθήματα. Να τα αναλύσουμε. Να μιλήσουν με ανθρώπους που είχαν παρόμοια εμπειρία. Να προσπαθήσουν να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση τους. Να μοιραστούν.

Όσο περνούν τα χρόνια καταλαβαίνω πόσο κακό κάνει η απομόνωση σε τέτοιες καταστάσεις. Και δεν είναι ανάγκη να μας το πουν τα βιβλία.Το ζούμε καθημερινά. Όσοι ενώθηκαν κατά την διάρκεια των χρόνων της οικονομικής κρίσης βρήκαν τρόπους όχι μόνο να ξεπεράσουν τα οικονομικά προβλήματα αλλά είχαν και στήριγμα τους συντρόφους τους στον δύσκολο αυτό αγώνα. Όσοι έμειναν μόνοι και λύσεις δυσκολεύτηκαν να βρουν και η απελπισία τους τύλιξε ευκολότερα στα δίχτυα της. 

Όμως, δεν τελειώνει η συμμετοχή του ψυχολογικού τομέα όταν ξεπεραστεί ο κίνδυνος. Ίσα, ίσα! Τότε είναι που ξεκινούν όλα! Λίγοι είναι αυτοί που ήρθαν αντιμέτωποι με τον κίνδυνο και το ξεπέρασαν χωρίς να μείνουν λαβωματιές στην ψυχή τους, χωρίς να θυμούνται συνεχώς τι έπαθαν και έκαναν εκείνες τις "μαύρες" ώρες. Ή ακόμη και τι δεν έπραξαν, μετανιώνοντας εκ των υστέρων.

Η Διαταραχή Μετατραυματικού stress πλήττει τα περισσότερα θύματα των καταστάσεων κρίσεων χωρίς να λογαριάζει ηλικίες, κοινωνική τάξη ή φυλή.

Ωστόσο, τέτοιες καταστάσεις επηρεάζουν περισσότερο τα παιδιά και την ανάπτυξη τους καθώς σε τρυφερή ηλικία δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως όλες οι λειτουργίες και ο νεαρός εγκέφαλος υφίσταται ανεπανόρθωτες βλάβες (American Psychiatric Association, 2013). Τι έχουν δει τα μάτια αυτών των παιδιών, των προσφυγόπουλων, που με κίνδυνο της ζωής τους διέσχισαν ηπείρους για να ζήσουν μια καλύτερη ζωή και να φάνε γλυκό ψωμί, ποσό φόβο κρύβει η ψυχή τους, πόσο πόνο, ειδικά όταν κάποια από αυτά έχουν χάσει εκτός από την πατρίδα τους και τους γονείς τους, πόση ντροπή γιατί τους "δείχνουν με το δάχτυλο" και τους θεωρούν παρείσακτους εδώ στον ξένο τόπο!

Αλλά και στους ενήλικες, δεν είναι εύκολο να ξεπεραστούν οι συνέπειες τραυματικών καταστάσεων. Σωματική κακοποίηση, βιασμοί, ψυχολογική κακοποίηση, φυσικές καταστροφές.. Δεν είναι εύκολο να ξεχάσεις μετά από αυτά.. Είναι αφόρητο να ζεις με τις αναμνήσεις.

Η ψυχή θυμάται, ο νους γυρίζει γύρω από αυτήν την άσχημη εμπειρία συνεχώς, κι όταν η μετατραυματική αμνησία δίνει μια διέξοδο για να λιγοστέψει την οδύνη, ακόμη και σε εκείνες τις περιπτώσεις θυμάται το σώμα.

Μέσα από ασθένειες, συμπτώματα που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, το τραύμα είναι εκεί, πάντα ζωντανό, όπως τότε, τις εφιαλτικές στιγμές που ζήσαμε. Έτοιμο να μας "καταβροχθίσει", αν δεν είμαστε προετοιμασμένοι κατάλληλα να το πολεμήσουμε. Προσωπικά πιστεύω πως, πέρα από την τεχνολογική πρόοδο που μας ώθησε σε μια ζωή καλύτερη, ευκολότερη και πολλά υποσχόμενη, η καλύτερη επένδυση που θα μπορούσε να κάνει αυτή τη στιγμή η κοινωνία μας είναι να θωρακίσει την ψυχική υγεία των πολιτών. Ειδικά αυτών που κινδυνεύουν να ζήσουν καταστάσεις κρίσης αλλά και όσων έζησαν παρόμοιες άσχημες καταστάσεις και επιβίωσαν. Όσων παλεύουν να επουλώσουν πληγές και να ανοίξουν και πάλι τα φτερά τους. Όσων έζησαν τον εφιάλτη και θέλουν να τον διαγράψουν οριστικά. Όσων αξίζουν την προσοχή, την αγάπη και τη φροντίδα μας!!!

 

Βιβλιογραφία:

Πανουσοπούλου, Σ. (7/12/2020) ”Ψυχολογική υποστήριξη σε κρίσεις υγείας: Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας σε καταστάσεις κρίσεων και καταστροφών”, Master’s Course in Global Health-Disaster Medicine , Ιατρική Σχολή Αθηνών ΕΚΠΑ, webinar.

American Psychiatric Association. (2013) Diagnostic and statistical manual of mental disorders, (5th ed.). Washington, DC: Author.

Finklestein, M., Stein,E.,Greene,T.Bronstein, I Solomon, Z. ,”Posttraumatic stress disorder and vicarious trauma in Mental Health Professionals”,

Health & Social Work, Volume 40, Issue 2, May 2015, Pages e25–e31

Sheen, K. Pauline Slade,Helen Spiby,"An integrative review of the impact of indirect trauma exposure in health professionals and potential issues of salience for midwives, Leading Global Nursing Research , October 2013.

S.Skordi (2019) “Psychological trauma and professional choice, a bidirectional relationship”, XVI European Congress of Psychology , Moscow, Russia.