Η Βία στην Παιδοψυχαγωγία

Τα παιδιά συχνά αντλoύν ισχυρές κοινωνικές ή αντικοινωνικές ιδέες από παιδικές ταινίες και κινούμενα σχέδια. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, όλες οι μορφές βίας (σωματικές βλάβες, ληστείες, χρήση όπλων, βιασμοί, εκφοβισμοί) μεταξύ ανηλίκων παρουσιάζουν αυξητική τάση την τελευταία πενταετία. 

Η βία επηρεάζει τις ζωές περίπου ενός δισεκατομμυρίων παιδιών παγκοσμίως, με μακροχρόνιες συναισθηματικές, ψυχολογικές και ψυχοκοινωνικές συνέπειες (Unicef, 2020).

Αναμφίβολα, η παρακολούθηση κινουμένων σχεδίων αποτελεί δημοφιλές μέσο ψυχαγωγίας σε παιδιά ανά τον κόσμο.

Τα παιδιά συχνά θαυμάζουν τους χαρακτήρες κινουμένων σχεδίων που προτιμούν και τους μιμούνται ή επιδιώκουν να είναι σαν αυτούς (Parvin & Islam, 2020).

Πολλές έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι η συμπεριφορά των παιδιών αλλάζει καθώς παρακολουθούν βίαιες εκπομπές κινουμένων σχεδίων.

Από την άλλη, το εκπαιδευτικό και ενημερωτικό περιεχόμενο ενισχύει τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους (Mahmood et. al., 2020).

Επιπρόσθετα, υπάρχουν ψυχαγωγικά προγράμματα που συμβάλλουν άμεσα στη γλωσσική, συμπεριφορική και εκπαιδευτική ανάπτυξη (Parvin & Islam, 2020). 

Η επιδραστικότητα στον ψυχισμό των παιδιών, που κατά τα πρώιμα αναπτυξιακά στάδια τους έρχονται σε επαφή με τη βία, σχετίζεται με τις διαπροσωπικές τους σχέσεις καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Συχνά, παρατηρούνται συμπτώματα όπως: υπερβολική ευερεθιστότητα, ανώριμη συμπεριφορά, διαταραχές ύπνου, συναισθηματική δυσφορία, έντονος φόβος να παραμένει μόνο το άτομο, αναπτυξιακή οπισθοδρόμηση ή παλινδρόμηση σε ούρηση και αφόδευση και στην εκφορά ή/και χρήση της γλώσσας (Osofsky, 1999).

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) (2020) προσδιορίζει έξι μορφές βίας κατά των παιδιών:

1) σωματική κακομεταχείριση και παραμέληση

2) εκφοβισμό

3) βία στους νέους

4) βία από στενούς συντρόφους

5) σεξουαλική βία και

6) συναισθηματική και ψυχολογική βία. Σε αυτές περιλαμβάνονται: η σωματική τιμωρία, η κακομεταχείριση, η σκληρή γονική μέριμνα, ο εκφοβισμός και ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η βία συμμοριών και η βία στην κοινότητα, η βία από στενούς συντρόφους, η βία με βάση το φύλο, ο γάμος παιδιών, η σεξουαλική κακοποίηση, ο βιασμός, η παρενόχληση, η ηδονοβλεψία, η διαδικτυακή εκμετάλλευση και η συναισθηματική κακοποίηση, η ψυχολογική κακοποίηση και η βία μάρτυρα (Cappa & Jijon, 2021; Ferrara et. al., 2019).

Η βία μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο, τραυματισμούς και αναπηρίες

Tα παιδιά που εκτίθενται στη βία τίθενται σε αυξημένο κίνδυνο ψυχικών διαταραχών, σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών, το κάπνισμα και οι μη ασφαλείς σεξουαλικές συναναστροφές, χρόνια νοσήματα όπως καρκίνοι, διαβήτης, καρδιακές παθήσεις και μολυσματικές ασθένειες, όπως ο HIV.

Επιπρόσθετα, είναι συχνότερη η εμπλοκή τους σε βίαιες συμπεριφορές και παρουσιάζουν τάσεις παραβατικότητας και εγκληματικότητας (Unisef, 2020).

Συμπερασματικά, τα παιδιά και νήπια ενδέχεται να έρθουν σε επαφή με διάφορες μορφές βίας μέσω παιδοψυχαγωγικών προγραμμάτων ή/και με ψυχοπαιδαγωγικά μηνύματα, τα οποία πιθανόν να επιδράσουν στην ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και ψυχική ευεξία και να τα οδηγήσουν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και βλαπτικότητες ως προς τους εαυτούς τους ή/και τρίτους.    

Η βία και χρήση αυτής ως μέσο ψυχαγωγίας και χλευασμού των θυμάτων σε νήπια και παιδιά

Αφορμή για το παρόν, μια παιδική κουκλοπαράσταση, σ' ένα κατάμεστο θέατρο, με θεατές κυρίως νήπια και παιδιά δημοτικού.

Η κούκλα, το κουκλάκι, το αυτοκινητάκι, οποιοδήποτε παιχνίδι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο/αντικείμενο ταύτισης και εξερεύνησης του κόσμου που περιβάλλει το παιδί. Συνήθως, ένα αντικείμενο αποτελεί ευχείριστο μέσο προβολής, έκφρασης και ταύτισης του εσωτερικού του κόσμου.

Συναισθήματα και πράξεις που “απαγορεύονται” ή φέρουν ενοχικά αισθήματα μπορούν πιο εύκολα να υπάρξουν μέσω των αντικειμένων.

Μάλιστα, η αβίαστη χρήση τους λειτουργεί και ως αγχολυτικό, καθώς προσφέρει τη δυνατότητα στο παιδί να εκφραστεί και να εκφράσει ασυνείδητες, συνηθέστερα, επιθυμίες και επιδιώξεις, φέροντάς τες σε μια φαντασιακή εκπλήρωση. Τα εκάστοτε αντικείμενα, διατηρώντας την ασφάλεια ότι πρόκειται για αντικείμενα, μπορούν να λάβουν διαφορετικές μορφές και να μεταμφιεστούν στον φαντασιακό κόσμο του παιδιού ως γονιός, σώμα, παιδί κτλ. Επιπρόσθετα, καθόσον πρόκειται για αντικείμενα που μπορούν να χειριστούν από το παιδί όπως εκείνο επιθυμεί, δεν είναι ικανά να δράσουν ή να έχουν τις δικές τους επιθυμίες, εκτός και αν ένα έτερο υποκείμενο τα χρησιμοποιήσει. 

Ο παιδοψυχαγωγός πέραν της ψυχαγωγίας που προσφέρει (γέλιο, χορό, τραγούδι κτλ) ενδέχεται να προσπαθήσει να περάσει ορισμένα παιδαγωγικά ή και ψυχοπαιδαγωγικά μηνύματα στους θεατές του. Κάτι που το συναντάμε συχνά στα παραμύθια, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις και στα παιδικά θέατρα, σε κουκλοθέατρα, παιδικές ταινίες και εκπομπές κινουμένων σχεδίων.

Τι συμβαίνει όμως, όταν για παράδειγμα, οι φιγούρες του παιδοψυχαγωγού βιαιοπραγούν και ευτελίζουν έτερες φιγούρες, τρομάζουν και επιτίθενται στο διαφορετικό, λογίζοντάς το ως περίεργο, κακό, επικίνδυνο, άσχημο; ή όταν βιαιοπραγούν, καθυβρίζουν και υποβιβάζουν έτερες φιγούρες, οι οποίες παρουσιάζονται συχνά πυκνά με “χαμηλό δείκτη νοημοσύνης”;   

Βέβαια, η προβληματική δεν έγκειται στο ότι παρουσιάζονται τέτοιου είδους θεματολογίες, συμπεριφορές, τάσεις και γνωσίες, άλλα στο πώς, εάν και κατά πόσο, φέρουν με τρόπο παιδαγωγικό και ψυχοπαιδαγωγικό το κατάλληλο μήνυμα. Διότι, εάν οι ήρωες σιγοντάρουν και προωθούν ή παραμένουν αμέτοχοι σε ανάλογες ρατσιστικές και εκφοβιστικές εκφορές, τι ψυχοκοινωνικό μήνυμα τελικά περνά; 

 

Βιβλιογραφία

Cappa, C. and Jijon, I., 2021. COVID-19 and violence against children: A review of early studies. Child Abuse & Neglect, 116, p.105053.

Ferrara, P., Franceschini, G., Villani, A. and Corsello, G., 2019. Physical, psychological and social impact of school violence on children. Italian journal of pediatrics, 45(1), pp.1-4.

Mahmood, T., Iftikhar, U. and Bhatti, M.A., 2020. Impact of Violent Cartoons on the Behaviour of Children: A case study of South Punjab. Journal of Business and Social Review in Emerging Economies, 6(2), pp.689-702.

Osofsky, J.D., 1999. The impact of violence on children. The future of children, pp.33-49.

Parvin, F. and Islam, S., 2020. The impact of cartoon programs on children's physical health, intelligence, behavior and activities. European Journal of Physiotherapy and Rehabilitation Studies, 1(1).

Unicef, 2020. Global status report on preventing violence against children 2020